RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODOW Dzieje Agonii Tom 3

“Dzieje agonii, czesc trzecia trylogii „Rzeczpospolita Obojga Narodow” (opublikowana w 1972 roku), opisuje dramatyczne dla naszej historii lata 1696-1795, nasilajacy sie proces upadku panstwa prowadzacy do tragicznego konca.
Sprzyjalo temu burzliwe panowanie Augusta II zwanego Mocnym (1697-1706, 1709-1733) i jego syna Augusta III (1733-1763) z saskiej dynastii Wettinow, przeplecione krotkotrwalymi epizodami rzadow Stanislawa Leszczynskiego (1704-1709 i 1733-1736). Wykorzystujac prywate magnatow, bezsilnosc zrywanych sejmow, Rosja skutecznie przeciwstawila sie probom reform ustroju, stajac sie gwarantem istniejacej w Rzeczypospolitej sytuacji.
Objecie tronu przez Stanislawa Augusta Poniatowskiego (1764-1795), rzecznika reform i wzmocnienia panstwa, doprowadzilo do wybuchu konfederacji barskiej (1768-1772), po ktorym nastapil pierwszy rozbior Rzeczypospolitej miedzy Rosje, Prusy i Austrie.
Dalsze dzielo wewnetrznej odbudowy kraju obalily konfederacja targowicka (1792) i interwencja wojsk rosyjskich zakonczona drugim rozbiorem Rzeczypospolitej.
W slad za kleska powstania kosciuszkowskiego (1794) nastapil trzeci rozbior i abdykacja krola (1795) oraz utrata panstwowosci na ponad stulecie.
Wedlug Pawla Jasienicy kraj zgubily grzechy dawnej historii. „Od wygasniecia Piastow az po dni Stanislawa Augusta interesy wladzy i narodu zbyt czesto wygladaly jak dwie linie rozbiezne, niekiedy znajdowaly sie w ostrym konflikcie”.